To βιβλίο το «Πουλί» ήταν το πρώτο μέρος μιας τριλογίας (Το πουλί, το έντομο, η θάλασσα) με την οποία ο επιφανής Γάλλος ιστορικός Jules Michelet έκανε μια στροφή από το καθαυτό αντικείμενό του στην ποιητική… Περισσότερα
Percy Smith
Η μακροφωτογραφία και η μικροκινηματογράφηση, αποτελούν σήμερα διαδεδομένες τεχνικές με τις οποίες ακόμη και ένας ερασιτέχνης φωτογράφος, οπλισμένος με μια σύγχρονη κάμερα και έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, μπορεί να δημιουργήσει εντυπωσιακές εικόνες που αποκαλύπτουν τα μυστικά του μικροσκοπικού φυσικού κόσμου.
Αυτά όμως που σήμερα θεωρούνται δεδομένα και κοινόχρηστα δεν θα είχαν υπάρξει, αν ένας πρωτοπόρος της μακροφωτογραφίας και της παραγωγής εκπαιδευτικών ταινιών δεν είχε θέσει τις βάσεις τους, εργαζόμενος υπομονετικά, στο χρονικό διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ των δύο παγκοσμίων πολέμων.
Ονομαζόταν Percy Smith (1880-1945) και στον καιρό του δεν ήταν ένας αναγνωρισμένος φωτογράφος, πολύ περισσότερο ένας επιστήμονας. Όμως η αγάπη του για τον φυσικό κόσμο τον ωθούσε να επινοεί κινηματογραφικές διατάξεις και τεχνικές που θα του επέτρεπαν να τον συλλάβει και να τον παρουσιάσει στο κοινό του.
O Percy Smith ξεκίνησε την καριέρα του στις αρχές του 20ου αιώνα, ως υπάλληλος του Βρετανικού Υπουργείου Παιδείας επιφορτισμένος με τη λήψη φωτογραφιών του φυσικού κόσμου, για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Τότε ήταν που συνέλαβε και πραγμάτωσε την ιδέα της δημιουργίας εκπαιδευτικών ταινιών με θέματα από τον μικροσκοπικό κόσμο. Η ιδέα όμως που δεν συγκίνησε το Υπουργείο τράβηξε το ενδιαφέρον ενός παραγωγού ταινιών του Charles Urban που βλέποντας μια ταινία του Smith με μια μύγα, του δάνεισε μια κινηματογραφική μηχανή και δύο ρολά φιλμ των 35mm, λέγοντάς του: «Δείξε μου τι μπορείς να κάνεις«.
Το αποτέλεσμα της συνεργασίας τους ήταν περισσότερες από 50 ταινίες του φυσικού κόσμου. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει η ταινία: «Η γέννηση ενός άνθους«, ταινία στην οποία, πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε η τεχνική stop-motion, δηλαδή της καρέ-καρέ κινηματογράφησης. Οι ταινίες αυτές ήταν βουβές. Αυτό όμως κάθε άλλο παρά στεναχωρούσε τον δημιουργό τους που δήλωνε πως:
«Ο κόσμος θυσιάζει τώρα τα πάντα για την ταχύτητα, ενώ η ησυχία φαίνεται να θεωρείτε ως μια απεχθής κατάσταση, ώστε να λογοκρίνεται με κάθε μέσο που μπορεί η επιστήμη να επινοήσει».
Δείτε λοιπόν αυτό το μικρό φιλμ, αλλά και το φιλμ: «Μια ακροβατική μύγα», που αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα της εργασίας ενός δημιουργού, για την οποία επιστήμονες και κινηματογραφιστές-όλο και περισσότερο- συμφωνούν πώς συνεισέφερε πολλά τόσο στην επιστήμη, όσο και στην τέχνη.
Μια αθέατη μητρόπολη
Πολλές από τις αναπαραστάσεις ή τις καταγραφές του φυσικού κόσμου έχουν αξία, όχι διότι μας μαθαίνουν κάτι που δεν γνωρίζουμε ήδη, αλλά διότι μας το συστήνουν εκ νέου, ώστε να αντιληφθούμε πτυχές που διέφευγαν της προσοχής μας.
Μια τέτοια καταγραφή είναι το φιλμ που παρουσιάζουμε. Στο φιλμ με τη χρήση οπτικού μικροσκοπίου και ενός iphone, έχει αποτυπωθεί μια αθέατη και πολυάσχολη μητρόπολη που ενώ γνωρίζουμε πως υπάρχει, συνήθως αγνοούμε. Η μητρόπολη αυτή, απίστευτα πολυπληθέστερη των δικών μας μητροπόλεων, είναι η μητρόπολη των μονοκύτταρων συγκατοίκων στις πόλεις μας.
Δείτε λοιπόν αυτό το εξαιρετικό φιλμ, διάρκειας 6 λεπτών που γύρισε ο Καναδός κινηματογραφιστής Evan Luchkow. Το φιλμ έχει γυριστεί από υλικό-προφανώς στάσιμα νερά- που έχει ληφθεί στους δρόμους του Βανκούβερ και έχει επενδυθεί με τους ήχους τους.
Δείτε το φιλμ, όχι διότι θα σας παρουσιάσει οργανισμούς που δεν γνωρίζετε. Αλίμονο, τα δινομαστιγωτά, τα διάτομα, η Euglena, τα χοανομαστιγοφόρα είναι πασίγνωστοι μικροοργανισμοί…
Δείτε το διότι είναι όμορφο-έχει βραβευθεί άλλωστε ως καλύτερο Πειραματικό Φιλμ στο Φεστιβάλ UWpg Film Fest– και διότι μάς δείχνει πόσο αναπόσπαστα συνδεδεμένες με τον φυσικό κόσμο, είναι αυτά τα κορυφαία τεχνουργήματα του ανθρώπινου πολιτισμού, που είναι οι πόλεις μας.
Το φιλμ είναι προσβάσιμο από την ιστοσελίδα του Αeon, στη διεύθυνση:https://aeon.co/videos/meet-your-single-celled-neighbours-a-microbial-tour-of-a-metropolis
Τα εκπληκτικά σχέδια του Irving Geis
Αρκετά χρόνια πριν οι ισχυροί υπολογιστές και τα γραφιστικά προγράμματά τους παραγάγουν απεικονίσεις της πολύπλοκης στερεοδιάταξης των μακρομορίων, ένας καλλιτέχνης με σπουδές στην αρχιτεκτονική φιλοτέχνησε, συνεργαζόμενος με βιολόγους, βιοχημικούς και χημικούς ερευνητές, μια εκπληκτική σειρά σχεδίων για τα μακρομόρια, που εξακολουθούν να εντυπωσιάζουν για την πιστότητα και την ομορφιά τους.
Ήταν ο Irving Geis ((1908-1997) ο Αμερικανός γραφίστας που με το έργο του, αποτυπωμένο σε βιβλία Βιοχημείας, όπως του Albert L. Lehninger, του Richard E. Dickerson και άρθρα που δημοσιεύθηκαν σε επιστημονικά περιοδικά, συνέβαλε ώστε να κατανοήσουμε τη δομή των πολυπλόκων βιομορίων.
Ο βιοχημικός Dickerson, στον οποίο οφείλουμε τη γνώση της δομής του Β-DNA και των αλληλεπιδράσεων μεταξύ του μορίου που φέρει τη γενετική πληροφορία και των πρωτεϊνών, έλεγε για τον Geis πως ιδιοφυΐα του, δεν βρισκόταν μόνο στην ακριβή απεικόνιση της δομής ενός μακρομορίου, αλλά και στην παρουσίασή του με έναν εικαστικό τρόπο ο οποίος παρείχε πληροφορίες και για το πώς το μόριο λειτουργεί.
Η πλέον διάσημη εικόνα του Gies είναι η κρυσταλλική δομή της μυοσφαιρίνης που δημοσιεύθηκε στο Scientific American το 1961. Για την ολοκλήρωση της απεικόνισης ο καλλιτέχνης χρειάστηκε ένα εξάμηνο, καθώς κάθε γραμμή της έχει σχεδιαστεί με το χέρι. (H εικόνα στην κεφαλίδα του άρθρου, παρουσιάζει ένα προσχέδιο της δομής της μυοσφαιρίνης, με το οποίο αποκαλύπτεται η συστηματική και επίπονη μικροδουλειά που έπρεπε να κάνει ο καλλιτέχνης για να αποδώσει τη μορφή του μορίου)
Παρουσιάζουμε λοιπόν αυτήν την εμβληματική, για την επιστημονική εικονογραφία, απεικόνιση της μυοσφαιρίνης μαζί με άλλες-που είναι σίγουρα γνωστές σας, ακόμη κι αν αγνοούσατε τον δημιουργό τους. Όλες τους επαληθεύουν γιατί δεκαετίες μετά τη δημιουργία τους, εξακολουθούν να εκπλήττουν με μια ακρίβεια, που συναγωνίζεται αυτήν των σύγχρονων γραφιστικών προγραμμάτων.
Alphonse-Marie-Adolphe de Neuville
Mπορεί να αγνοούσαμε ποιος ήταν ο καλλιτέχνης που βρισκόταν πίσω από τις ξυλογραφίες που κοσμούσαν τα βιβλία του Ιουλίου Βερν στις παλιές πανόδετες εκδόσεις του εκδοτικού οίκου Αστέρας. Όμως οι εικόνες του αιχμαλώτιζαν το βλέμμα και το μυαλό μας και κοντοστεκόμασταν πριν γυρίσουμε σελίδα, μαγεμένοι από τις περίτεχνες λεπτομέρειες με τις οποίες ο ζωγράφος αφηγείτο τη δική του ιστορία, την τόσο ταιριαστή με την ιστορία του συγγραφέα.
Ο ζωγράφος που είχε φιλοτεχνήσει τις εικόνες των πρωτότυπων εκδόσεων του Ιουλίου Βερν, από τον εκδοτικό οίκο Pierre-Jules Hetzel-μεταφράσεις των οποίων ήταν τα βιβλία του Αστέρα- ήταν ο Alphonse-Marie-Adolphe de Neuville. H τέχνη του Neuville που είχε διατελέσει μαθητής του Ευγένιου Ντελακρουά, διακρινόταν για τη δραματικότητα των σκηνών της, και την σχεδόν φωτογραφική ακρίβεια της γραμμής της.
Ας δούμε λοιπόν τις εικόνες των φοβερών τεράτων που είχε αντικρίσει ο καθηγητής Φυσικής Ιστορίας Pierre Aronnax, ο πρωταγωνιστής και αφηγητής της περιπέτειας του Ιουλίου Βερν, Eίκοσι χιλιάδες κάτω από τη θάλασσα, όταν του δίνεται η ευκαιρία, αν και αιχμάλωτος του πλοίαρχου του Ναυτίλου, Νέμο-να παρατηρήσει και να μελετήσει την υποθαλάσσια ζωή σε βάθη που δεν είχε καν φανταστεί.
Το βιβλίο εντόμων του Fabre
Το βιβλίο που επιλέξαμε να παρουσιάσουμε αποτελεί «αναδιατύπωση» ενός βιβλίου του 19ου αιώνα που έφερε τον τίτλο: «Εντομολογικές αναμνήσεις» και συγγραφέας του ήταν ο φημισμένος Γάλλος εντομολόγος Jean-Henri Fabre, τον οποίο ο Κάρολος Δαρβίνος είχε χαρακτηρίσει ως τον «Όμηρο των εντόμων«, διότι συνδύαζε την συστηματική παρατήρηση και ακριβή καταγραφή των εντόμων και της ζωής τους με την γλαφυρή περιγραφή τους, κάνοντας χρήση ενός ζωντανού και κατανοητού στο ευρύ κοινό λόγου.
Το βιβλίο του Fabre από την πρώτη έκδοσή του το 1886 γνώρισε πολλές επανεκδόσεις και μεταφράστηκε στα Αγγλικά από έναν διάσημο μεταφραστή τον Alexander Teixeira de Mattos. Αυτής λοιπόν της μετάφρασης αναδιατύπωση αποτελεί το βιβλίο: «Το βιβλίο εντόμων του Fabre» που το συνέγραψε η Ροδόλφη Στάγουελ και εκδόθηκε το 1926.
Στην εκδοχή της Στάγουελ, η συγγραφέας διατηρεί τα χαρακτηριστικά του πρωτότυπου έργου, όπως η ανάμειξη στοιχείων μυθολογίας, λαογραφίας με ακριβείς παρατηρήσεις που γίνονται στο πεδίο, προκειμένου να παρουσιαστούν με ακρίβεια, αλλά και μεταδοτικό ενθουσιασμό, η οικολογία, η φυσιολογία και γενικά ο τρόπος ζωής των εντόμων.
To βιβλίο εικονογράφησε o Edward Julius Detmold, ένας σημαντικός ζωγράφος και χαράκτης που είχε επηρεαστεί από την παραδοσιακή γιαπωνέζικη ζωγραφική και συμπεριλαμβανόταν μεταξύ των κορυφαίων Βρετανών εικονογράφων.
Μαζί λοιπόν με τον σύνδεσμο προς το καλό βιβλίο, από εδώ, παρουσιάζουμε μερικές από τις εξαιρετικές εικόνες που το κοσμούν.
Οι εξαίσιες εικόνες του Kōno Bairei
Το 1903 εκδόθηκε ένα επτάτομο έργο με εικόνες που είχε φιλοτεχνήσει ο Kōno Bairei, ένας σημαντικός καλλιτέχνης της τεχνικής Ukiyo-e, και έφερε τον τίτλο: Bairei Gakan, δηλαδή: Καθρέπτης των εικόνων του Bairei. Το έργο περιελάμβανε ξυλογραφίες ζώων φυτών και ανθρώπων σε διάφορες εποχές του χρόνου. Στις ξυλογραφίες αυτές που είναι αντιπροσωπευτικές της τεχνικής Ukiyo-e δηλαδή της τεχνικής «του επιπλέοντος κόσμου», εικονογραφείται η χαρά του καθημερινού βίου στην εξοχή και στην πόλη, ταυτόχρονα όμως υπενθυμίζεται η φευγαλέα φύση των απολαύσεων του επίγειου κόσμου.
Ρίξετε λοιπόν μια ματιά στις εικόνες που έχουμε αναρτήσει και λάβετε υπόψη πως οι λιγοστές ντελικάτες γραμμές τους και η χάρη με την οποία εικονογραφούν κάθε θέμα, οφείλεται στη συνέργεια τριών καλλιτεχνών. Φυσικά του ζωγράφου που τις ζωγράφισε, του ξυλογράφου που τις σκάλισε στο ξύλο, αλλά και του τυπογράφου που τις μετέφερε έγχρωμες, στο εκτυπωμένο χαρτί.
